لغت نامه ترکی آذربایجانی به فارسی ِ سایت آنا دیلی، 1000 کلمه ای شد

تیتر به خودی خود واضح و گویاست. بعد از مدت ها، بالاخره به هزارمین لغت رسیدیم. هم اکنون دیکشنری آنلاین سایت آنا دیلی، شامل هزار لغت ترکی آذربایجانی به همراه معنی فارسی آنها است. البته این به معنای اتمام کار نیست. از ابتدا قرار بود فاز اول این دیکشنری شامل 2500 کلمه (پر کاربردترین کلمات) باشد، که امروز توانستیم به 1000مین لغت برسیم، که به خودی خود پیشرفت بزرگی محسوب می شود؛ در عین حال راه طویلی تا پایان پیش روست و تا کنون 40% کار فاز اول انجام شده است.  در فاز دوم لغات کمی تخصصی تر خواهند شد و قرار است تا 5000 کلمه پیش برویم. روز اول شاید کسی باور نمی کرد که ما حتی به صدمین کلمه برسیم، اما آهسته و پیوسته حرکت کردیم و آرزوهایمان را براورده کردیم. این موفقیت را به فال نیک می گیریم.

به جرأت می توان گفت لغت نامه ترکی آذربایجانی به فارسی وبسایت آنا دیلی، اولین لغت نامه آنلاین ِ هدفمند ِ ترکی آذربایجانی به فارسی است.

چرا هدفمند، چرا اولین؟

دوستان زیادی، در وبسایت های متعدد به دلخواه کلمات زیادی را از ترکی آذربایجانی به فارسی برگردانده اند، اما کار هیچ کدام هدفمند نبوده و بیشتر لغات پیرامون یک موضوع هستند ( مثلا فقط وسایل آشپزخانه، یا فقط حیوانات) که مسلما دیکشنری جامعی نمی تواند باشد. اما لغت نامه ِ ما یک فرق اساسی دارد که آن دربرگیری تمام لغات پرکاربرد ( و نه فقط پیرامون یک موضوع خاص) است که به آن شکل یک لغت نامه ی رسمی  می دهد و آن را از بقیه متمایز می کند.

آنا دیلی، اولین لغت نامه آنلاین ترکی آذربایجانی به فارسی

آموزش زبان ترکی آذربایجانی، درس چهاردم قواعد (فعل مضارع ساده)

در درس های گذشته با مصدر آشنا شدیم و دیدیم که در زبان ترکی آذربایجانی مصدر چگونه از دو جزء( ریشه ی فعل و پسوند مصدرساز ( مک و ماق)) ساخته می شود. از طرفی با هماهنگی کوچک و هماهنگی بزرگ آشنا شدیم و به اهمیت آنها اشاره ی خاصی کردیم. در زبان ترکی آذربایجانی، فعل، ترکیبی از ریشه ی فعل، قانون هماهنگی بزرگ و قانون هماهنگی کوچک است.

در زبان ترکی آذربایجانی فعل مضارع اینگونه ساخته می شود:

ریشه ی فعل + پسوند مضارع ساز ( بر طبق قانون هماهنگی بزرگ) + ضمیر شخصی (طبق قانون هماهنگی کوچک)

ریشه ی فعل: مصدر بدون مک یا ماق. ( دقیقا مشابه فارسی که ریشه ی فعل، مصدر بدون حرف ن است، مثل رفتن که  ریشه ی آن رفت است)

مصدر: گئتمک getmək : رفتن….. ریشه ی فعل : گئت get

مصدر: آتماق atmaq : انداختن …… ریشه ی فعل : آت at

پسوند مضارع ساز: در زبان ترکی آذربایجانی، برای ساخت فعل مضارع، پسوند مضارع ساز را به ریشه ی فعل اضافه می کنیم.  یر ir ، یر ır ، ور ur، ور ür چهار  پسوند مضارع ساز هستند که یکی از آنها دقیقا مطابق قانون هماهنگی بزرگ به ریشه ی فعل اضافه می شوند.

• الف- اگر آخرین حرف ِ صدادار ِریشه ی فعل به : “فتحه Ə ” ، “کسره e ” و ” ای کشیده i ” ختم شود، باید از پسوند مضارع ساز » یر ir » استفاده کرد ( به نقطه دارد بودن i در الفبای لاتین ترکی آذربایجانی توجه کنید).

مثال:  گلمک  gəlmək : آمدن.

ابتدا قانون شماره یک را روی ان اجرا می کنیم و پسوند مصدرساز آن را حذف می کنیم تا به ریشه ی فعل برسیم: گل مک gəlmək=> گـَــل gəl ریشه فعل است

حال قانون شماره ی دو را روی آن اجرا می کنیم. آخرین حرف صدادار ریشه ی فعل، «فتحه Ə » است؛ از این رو مصدر مضارع ساز «یر ir «خواهد بود:

گل + یر  gəl+ ir : گلیر gəlir

• ب-اگر آخرین حرف صدادار ریشه ی فعلی به ” آ a ” و ” ای کوتاه ı ” ختم شود، پسوند مضارع ساز » یر ır » خواهد بود ( دقت کنید که در خط لاتین، بر خلاف ِ ای کشیده، نقطه ندارد).

مثال: آتماق atmaq : انداختن

ابتدا قانون شماره یک را روی ان اجرا می کنیم و پسوند مصدرساز آن را حذف می کنیم تا به ریشه ی فعل برسیم: آت ماق atmaq=> آت at ریشه فعل است

حال قانون شماره ی دو را روی آن اجرا می کنیم. آخرین حرف صدادار ریشه ی فعل، » آ  a » است؛ از این رو مصدر مضارع ساز «یر ır «خواهد بود:

آت + یر at + ır : آتیر atır

• ج- اگر آخرین حرف صدادار ریشه فعل به ” اُ o ” و ” او u ” ختم شود،  پسوند مضارع ساز ” ور ur ” خواهد بود:

مثال: اُولماق olmaq : شدن

ابتدا قانون شماره یک را روی ان اجرا می کنیم و پسوند مصدرساز آن را حذف می کنیم تا به ریشه ی فعل برسیم: اُل ماق olmaq=> اُول ol ریشه فعل است

حال قانون شماره ی دو را روی آن اجرا می کنیم. آخرین حرف صدادار ریشه ی فعل، » اُ  o » است؛ از این رو مصدر مضارع ساز » ور ur  «خواهد بود:

اُول + ور ol +ur : اُولور olur

• د-اگر آخرین حرف صدادار ریشه ی فعل به “اؤ ö ” و “او ü ” ختم شود، پسوند مضارع ساز  ” ور ür ” خواهد بود:

مثال: گولمک gülmək : خندیدن

ابتدا قانون شماره یک را روی ان اجرا می کنیم و پسوند مصدرساز آن را حذف می کنیم تا به ریشه ی فعل برسیم: گول مک gülmək=> گول gül ریشه فعل است

حال قانون شماره ی دو را روی آن اجرا می کنیم. آخرین حرف صدادار ریشه ی فعل، » او  ü » است؛ از این رو مصدر مضارع ساز » ور ür  «خواهد بود:

گول + ور gül +ür : گولور gülür

ضمیر شخصی :  اضافه کردن ضمیر شخصی به انتهای فعل، آخرین مرحله از پروسه ی فعل سازی است که نشان می دهد انجام دهنده ی فعل چه کسی است. اگر بخواهیم این قسمت را با فارسی مقایسه کنیم باید بگوییم تا اینجا » می رو » را ساخته ایم. حالا با اضافه کردن ضمیر شخصی به آخر فعل است که مشخص می کنیم چه کسی در حال رفتن است: می روم، می روی یا می رود؟

ضمایر شخصی طبق قانون زیر به انتهای فعل اضافه می شوند:

• الف:اگر آخرین حرف صدادار ریشه ی فعل  به حروف آهنگ بالا ختم شود، یعنی به ” اَ (فتحه) ə ” ، ” ائـ (کسره) e ” ، ” اؤ ö ” ، ” او ü ” و ” ای (ای کشیده) i ” ختم شود،، ضمایر شخصی مطابق قانون هماهنگی کوچک و به  به صورت زیر خواهند بود:

اول شخص مفرد:   َم  əm مثال : گــَــل + یر + َم   gəl + ir + əm : گلیرم  gəlirəm : می‌آیم

دوم شخص مفرد : سَن sən مثال : گــَــل + یر + سن gəl + ir +sən : گلیرسن  gəlirsən : می‌آیی

سوم شخص مفرد : – – مثال : گــَــل + یر  gəl + ir  : گلیر gəlir: می‌آید

اول شخص جمع:  یک ik مثال : گــَــل + یر + یک  gəl + ir + ik : گلیریک  gəlirik : می‌آییم

دوم شخص جمع : سینیز siniz مثال: گــَــل + یر + سینیز   gəl + ir + siniz : گلیرسینیز  gəlirsiniz : می‌آیید

سوم شخص جمع:   لَر  lər مثال: گــَــل + یر + لر   gəl + ir + lər : گلیرلر  gəlirlər : می‌آیند

مثال: گئتمک getmək : رفتن

گئتیرم getirəm : می‌روم / گئتیرسن getirsən : می‌روی /  گئتیر getir : می‌رود / گئتیریک getirik : می‌رویم / گئتیرسینیز getirsiniz : می‌روید / گئتیرلر getirlər : می‌روند

مثال:  گولمک gülmək : خندیدن

گولورم gülürəm : می‌خندم / گولورسن gülürsən : می‌خندی  / گولور gülür : می‌خندد / گولوریک gülürik : می‌خندیم / گولورسینیز gülürsiniz : می‌خندید  / گولورلر gülürlər : می‌خندند

مثال: اؤپمک öpmək : بوسیدن

اؤپورم öpürəm : می‌بوسم / اؤپورسنöpürsən  : می‌بوسی / اؤپور öpür : می‌بوسد / اؤپوریک öpürik : می‌بوسیم / اؤپورسینیز öpürsiniz : می‌بوسید  / اؤپورلر öpürlər: می‌بوسند

مثال: بیلمک bilmək : دانستن

بیلیرم bilirəm : می‌دانم / بیلیرسن bilirsən : می‌دانی / بیلیر bilir  : می‌داند / بیلیریک bilirik : می‌دانیم / بیلیرسینیز bilirsiniz  : می‌دانید / بیلیرلر bilirlər : می‌دانند

• ب:اگر آخرین حرف صدادار ریشه ی فعل  به حروف آهنگ پایین ختم شود، یعنی به ” آ a ” ، ” اُو o ” ، ” او u ” ، ” ای کوتاه ı ”  ختم شود،، ضمایر شخصی مطابق قانون هماهنگی کوچک و به  به صورت زیر خواهند بود:

اول شخص مفرد:   ام  am مثال : آت+ یر + ام   at + ır + am : آتیرام  atıram : می‌اندازم

دوم شخص مفرد : سان san مثال : آت + یر + سان at + ır +san : آتیرسان  atırsan : می‌اندازی

سوم شخص مفرد : – – مثال : آت + یر  at + ır  : آتیر atır: می‌اندازد

اول شخص جمع:  یق ıq مثال : آت + یر + یق  at+ ır + ıq : آتیریق atırıq : می‌اندازیم

دوم شخص جمع : سینیز sınız مثال: آت+ یر + سینیز   at + ır + sınız : آتیرسینیز  atırsınız : می‌اندازید

سوم شخص جمع:   لار  lar مثال: آت+ یر + لار   at + ır + lar : آتیرلار  atırlar : می‌اندازند

مثال: دورماق durmaq : ایستادن

دورورام dururam : می‌ایستم / دورورسان durursan : می‌ایستی  / دورور durur : می‌ایستد  / دوروریق dururıq : می‌ایستیم  / دورورسینیز durursınız : می‌ایستید / دورورلار dururlar : می‌ایستند

مثال: اُولماق olmaq : شدن

اُولورام oluram : می‌شوم  / اُولورسان olursan : می‌شوی / اُولور olur : می‌شود / اُولوریق olurıq : می‌شویم / اُلورسینیز olursınız : می‌شوید  / اُلورلار olurlar : می‌شوند

جدول فعل مضارع ساده در زبان ترکی آذربایجانی :

آموزش زبان ترکی آذربایجانی، درس سیزدهم قواعد ( هماهنگی بزرگ)

در درس های قبل با هماهنگی کوچک آشنا شدیم و تا حدی کاربردهای آن را فرا گرفتیم. آموختیم که اگر آخرین حرف صدادار کلمه ای به حروف صدادار آهنگ بالا ( واکه های آهنگ بالا) ختم شود، حروف ِ صدادار ِ پسوند ِ آن اسم هم باید از واکه های آهنگ بالا باشند. و همین طور اگر حرف آخر کلمه ای به حروف صدادار آهنگ پایین ( واکه های آهنگ پایین) ختم شود، حروف ِ صدادار ِ پسوند ِ آن اسم هم باید از واکه های آهنگ پایین باشند.

در این درس می خواهیم با هماهنگی بزرگ آشنا شویم که به جرأت می توان گفت هم ترین درس قواعد زبان ترکی آذربایجانی است، که در ابتدا ممکن است اندکی سخت و دشوار به نظر آید، اما پس از مدتی که به آن عادت کنید، زبان را بسیار شیوا، راحت و روان خواهد کرد.

فعل سازی در زبان ترکی آذربایجانی، با استفاده از قانون هماهنگی بزرگ صورت می گیرد.

1- اگر آخرین حرف ِ صدادار ِ کلمه‌ای به : «فتحه  Ə » ، «کسره e » و » ای کشیده i » ختم شود، حرف ِ صدادار ِ پسوند ِ کلمه «ای کشیده i » است:

Əə Ee İi =>İi

مثال:

گــَـلیر  gəlir : می آید

آخرین حرف صدادار کلمه ی » گــَـل  gəl » فتحه است ( «گــَــل gəl » ریشه ی فعل ِ مصدر «گلمک gəlmək» به معنای آمدن است). طبق قانونی که در بالا گفته شد، حرف صدادار پسوند «ای کشیده i » است: «یر ir»

مثال:

گئدیر  gedir : می رود

آخرین حرف صدادار کلمه ی «گئد (گئت)  ged » کسره است(» گئت get » ریشه ی فعل ِ مصدر » گئتمک getmək » به معنای رفتن می باشد). طبق قانونی که در بالا گفته شد، حرف صدادار پسوند » ای کشیده i » است: «یر ir »

مثال:

ایچیر  içir : می نوشد

آخرین حرف صدادار کلمه ی «ایچ iç » ای کشیده است ( «ایچ iç » ریشه ی فعل ِ مصدر » ایچمک içmək » به معنای نوشیدن می باشد). طبق قانونی که در بالا گفته شد، حرف صدادار پسوند » ای کشیده i » است: » یر ir»

2-   اگر آخرین حرف صدادار  کلمه‌ای به » آ a » و » ای کوتاه ı » ختم شود، حرف ِ صدادار ِ پسوند » ای کوتاه خواهد بود ( که در خط لاتین، بر خلاف ِ ای کشیده، نقطه ندارد)

Aa  Iı => Iı

مثال:

آلیر  alır : می گیرد

آخرین حرف صدادار کلمه ی «آل al » آ است ( «آل al » ریشه ی فعل ِ مصدر «آلماق almaq » به معنای گرفتن می باشد) . طبق قانونی که در بالا گفته شد، حرف ِ صدادار ِ پسوند، «ای کوتاه ı » است: «یر ır «

مثال:

قیلیر  qılır : انجام می دهد

آخرین حرف صدادار کلمه ی » قیل  qıl » ای کوتاه است. طبق قانونی که در بالا گفته شد، حرف ِ صدادار ِ پسوند، «ای کوتاه ı » است : «یر ır  «

3- اگر آخرین حرف صدادار ریشه فعل به » اُ o » و » او u » ختم شود، حرف صدادار پسوند » او u » خواهد بود:

Oo Uu=> Uu

مثال :

اُلور olur : می‌شود

آخرین حرف صدادار کلمه ی «اُل ol «، اُ است ( «اُل al » ریشه ی فعل ِ مصدر «اُلماق olmaq » به معنای شدن می باشد) . طبق قانونی که در بالا گفته شد، حرف ِ صدادار ِ پسوند، «او u » است: «اور ur «

مثال:

قورور  qurur : می‌گذارد

آخرین حرف صدادار کلمه ی «قور qur «، او است ( «قور qur » ریشه ی فعل ِ مصدر «قورماق  qurmaq» به معنای گذاردن است). طبق قانونی که در بالا گفته شد، حرف صدادار پسوند » او u » است : «اور  ur«

4-  اگر آخرین حرف صدادار کلمه ای به «اؤ ö » و «او ü » ختم شود، حرف صدادار پسوند » او ü » خواهد بود.

Öö Üü => Üü

مثال:

اؤپور  öpürəm : می بوسد

آخرین حرف صدادار کلمه ی «اؤپ öp «، اؤ است ( «اؤپ öp » ریشه ی فعل ِ مصدر «اؤپمک  öpmək» به معنای بوسیدن است). طبق قانونی که در بالا گفته شد، حرف صدادار پسوند » او ü » است : «اور  ür»

مثال:

گولور gülür : می خندد

آخرین حرف صدادار کلمه ی «گول gül «، او است ( «گول gül » ریشه ی فعل ِ مصدر «گولمک  gülmək» به معنای خندیدن است). طبق قانونی که در بالا گفته شد، حرف صدادار پسوند » او ü » است : «اور

ür»

چهار قانون بالا به صورت مختصر:

Əə Ee İi =>İi

Aa  Iı => Iı

Oo Uu=> Uu

Öö Üü => Üü

در درس های بعد با کاربرد هماهنگی بزرگ  آشنا خواهیم شد.

آموزش زبان ترکی آذربایجانی، درس دوازدهم قواعد ( ی میانجی)

در زبان فارسی وقتی دو حرف صدادار پشت سر هم قرار بگیرند، باید از » ی میانجی » استفاده کرد، مثل عبارت ِ » خانه‌ی من » که یک ترکیب اضافه است و در آن اگر از » ی میانجی » استفاده نکنیم، تلفظ سخت خواهد شد و خانِه ِ من غلط به حساب می آید. در زبان ترکی آذربایجانی هم وقتی دو حرف صدادار پشت سر هم قرار بگیرند باید از » ی میانجی » استفاده کرد.

مثال:

دَدَه dədə : پدر…… من دَدَه یَم Mən Dədəyam : من پدر هستم

آخرین واج کلمه ی دده dədə به معنی پدر، » فتحه Ə » است که یک حرف صدادار است. ضمیر فاعلی اول شخص مفرد هم » اَم əm » است ( طبق قانون شماره یک صرف فعل ایمک)؛ وفتی بخواهیم بگویم من پدرم، نمی توانیم بگوییم: من دَده اَم؛ چون دو حرف صدادار پشت سر هم قرار گرفته اند و می بایست از «ی میانجی » استفاده کنیم: من دَدَه یَم

مثال:

آنا ana : مادر …… من آنایام Mən anayam : من مادر هستم

آخرین واج کلمه ی آنا ana به معنی مادر، » آ A » است که یک حرف صدادار است. ضمیر فاعلی اول شخص مفرد هم » آم am » است ( طبق قانون شماره دو صرف فعل ایمک)؛ وفتی بخواهیم بگویم من مادرم، نمی توانیم بگوییم: من آنا آم؛ چون دو حرف صدادار پشت سر هم قرار گرفته اند و می بایست از «ی میانجی » استفاده کنیم: من آنایام

توجه کنید که در زبان ترکی آذربایجانی نمی توان حرفی را حذف کرد و به طور مثال «من دَدَم»، یا «من آنام» کاملا غلط می باشند و معنی نمی دهند و حتما باید از » ی میانجی » استفاده کرد؛ بر خلاف زبان فارسی که » من سارام»  و» من سارایم » هر دو معنی می دهند ( یکی در نوشتار و یکی در محاوره)، در زبان ترکی آذربایجانی حتما باید از » ی میانجی » استفاده کرد.

آموزش زبان ترکی آذربایجانی، درس یازدهم قواعد ( صرف فعل ایمک (3))

در درس دهم قواعد، دو قانون از قوانین صرف فعل ایمک را خواندیم و با صرف آنها آشنا شدیم. در این درس آخرین قانون صرف فعل ایمک را خواهیم آموخت.

3– اگر آخرین حرف صدادار کلمه ای به » اُ O » یا  «او U  » ختم شو، صرف آن توسط فعل ایمک به صورت زیر خواهد بود:

من یُورقونام Mən yorqunam : من خسته ام

سن یُورقون سان Sən yorqunsan : تو خسته ای

اُ یورقون دور O yorqundur : او خسته است

بیز یورقونوق Biz yorqunuq : ما خسته ایم

سیز یورقونسونوز Siz yorqunsunuz : شما خسته اید

اُونلار یُورقوندورلار Onlar yorqundurlar : آنها خسته اند

مثال:

من قُوچام Mən qoçam : من شجاعم

سن قُوچ سان Sən qoçsan : تو شجاعی

اُو قُوچ دور O qoçdur : او شجاع است

بیز قُوچوق Biz qoçuq : ما شجاعیم

سیز قُوچسونوز Siz qoçsunuz : شما شجاع اید

اُونلار قُوچدورلار Onlar qoçdurlar : آنها شجاع اند

صرف فعل ایمک، هنگامی که آخرین حرف صدادار کلمه » اُ O » یا » او U » باشد، دقیقا مشابه وقتی است که آخرین حرف صدادار کلمه به » آ A » یا » ای کوتاه I » ختم شود، تنها با این تفاوت که تمامی ِ » ای کوتاه I » ها به » او U » تبدیل خواهند شد که در صرف سوم شخص مفرد، اول شخص جمع، دوم شخص جمع و سوم شخص جمع تفاوت آن مشاهده می شود. اول شخص مفرد و دوم شخص مفرد دقیقا مانند قانون شماره 2 هستند.

آخرین حرف کلمه به   » آ A « و » ای کوتاه I « ختم شود…………. به  » اُو O « یا » او U « ختم شود

اول شخص مفرد:                    آم am                                           آم am

دوم شخص مفرد:                   سان san                                        سان san

سوم شخص مفرد:                   دیر dır                                          دور dur

اول شخص جمع:                     یق ıq                                            وق uq

دوم شخص جمع:                    سینیز sınız                                    سونوز sunuz

سوم شخص جمع:                   دیرلار dırlar                                     دورلار durlar

آموزش زبان ترکی آذربایجانی، درس دهم قواعد (صرف فعل ایمک (2))

در درس نهم با فعل » ایمک imək » به طور مختصر آشنا شدیم و نحوه ی صرف آن با ضمایر شخصی را آموختیم. در این درس می خواهیم با نحوه ی اضافه شدن این فعل به انتهای هر کلمه (یعنی صرف آن برای هر کلمه) آشنا شویم.

1-  اگر آخرین حرف صدادار (واکه) کلمه ای به  واکه آهنگ بالا ختم شود، یعنی به ( فتحه ə ، کسره e ، او ü ، اؤ ö ، ای کشیده i ) ختم شود، حرف صدادار پسوند ( فعل ایمک) هم باید جز واکه های آهنگ بالا باشد

مثال:

من موعللیمم Mən müəlliməm  : من معلمم.

آخرین حرف صدادار (واکه)  کلمه ی » موعللیم müəllim » به معنای معلم، » ای کشیده i » است که واکه ی آهنگ بالاست. طبق قانونی که در بالا ذکر شد، حرف صدادار ِ پسوند (فعل ایمک ) هم باید از واکه های آهنگ بالا باشد. پس  حرف صدادار ِ صدادار پسوند برای اول شخص مفرد در اینجا، باید » فتحه Ə » باشد.

موعللیم + َم = موعللیمم ( ای کشیده — فتحه)  (müəllim + əm = müəlliməm (i — ə

مثال:

سن گؤزل سن Sən gözəl sən : تو زیبا هستی

آخرین حرف صدادار (واکه) کلمه ی » گؤزل gözəl » به معنای زیبا و قشنگ، » فتحه ə » است. طبق قانونی که در بالا ذکر شد، حرف صدادار ِ پسوند (فعل ایمک ) هم باید از واکه های آهنگ بالا باشد. پس  حرف صدادار ِ  پسوند برای دوم شخص مفرد در اینجا، باید » فتحه Ə » باشد.

گؤز َ ل + س َن = گؤزلسن، گؤزل سن ( فتحه — فتحه)    (gözəl + sən = gözəlsən (ə — ə

صرف فعل ایمک برای 6 شخص:

من موعللیمم Mən müəlliməm : من معلم هستم

سن موعللیم سن Sən müəllimsən : تو معلم هستی

اُ موعللیم دیر O müəllimdir : او معلم است

بیز موعللیمیک Biz müəllimik : ما معلم هستیم

سیز موعللیم سینیز Siz müəllimsiniz : شما معلم هستید

اُونلار موعللیم دیر(لر) (Onlar müəllimdir (lar : آنها معلم هستند

به هماهنگی آخرین حرف صدادار کلمه و حرف صدادار پسوند توجه کنید که هر دو جز واکه های آهنگ بالا می باشند.

2- اگر آخرین حرف صدادار (واکه) کلمه ای به » آ a » و» ای کوتاه ı » ختم شود، صرف آن به وسیله ی فعل ایمک به صورت زیر خواهد بود:

من آدامام Mən adamam : من آدم هستم

سن آدام سان Sən adamsan : تو آدم هستی

او آدام دیر O adamdır : او آدم است

بیز آدامیق Biz adamıq : ما آدم هستیم

سیز آدامسینیز Siz adamsınız : شما آدم هستید

اونلار آدام دیرلار Onlar adamdırlar : آنها آدم هستند

آخرین حرف صدادار کلمه ی » آدام adam » به معنی آدم، » آ a » است.

در اول شخص مفرد باید از » ام  am » استفاده کرد ( و نه از » َم  əm «) – در دوم شخص مفرد باید از » سان san » استفاده کرد ( و نه از » سن sən «) – در سوم شخص مفرد باید از » دیر dır » (با ای ِ کوتاه ı ) استفاده کرد ( و نه از » دیر dir » ( با ای کشیده i ) ( به تفاوت نقطه در ای کشیده و ای کوتاه در خط لاتین توجه کنید :  İ i ، Iı ))

در اول شخص جمع باید از » ایق ıq » استفاده کرد ( و نه از»  ایک ik » ( ایق، ای ِ کوتاه دارد ı )) – در دوم شخص جمع باید از  » سینیز sınız » با » ای کوتاه ı » استفاده کرد ( و نه از » سینیز siniz » که » ای  کشیده i  » دارد) –  در سوم شخص جمع باید از » دیرلار dırlar » استفاده کرد ( و نه از دیرلر dirlər )

هر دو قانون بالا کاملا از قانون هماهنگی کوچک تبعیت می کنند و صداها باید کاملا همگن سازی شوند.

برای درک بیشتر این مطلب و کمک به تفهیم بیشتر آن به چند مثال می پردازیم. توجه کنید بهترین راه یادگیری این مبحث این است که کلمه و پسوندش باید به هم بیاییند، یعنی همگون باشد، یک صدا باشند

یعنی:

سن آناسان Sən anasan : تو مادری……. آناسن غلط است

من موعللیمم Mən müəlliməm : من معلمم ….. موعللیمام غلط است

سن طلبه سن Sən tələbəsən : تو دانش آموز هستی…… طلبه سان غلط است

سن آتاسان Sən atasan : تو پدر هستی ……. آتاسن غلط است

سن یاخچی سان Sən yaxçı san : تو خوب هستی …….. یاخچی سن غلط است

این درس از درس های سخت یادگیری زبان ترکی آذربایجانی است، اما پس از آنکه این درس ملکه ی ذهن شما شود، یادگیری بقیه درس ها آسان تر خواهد شد. یادتان باشد ترکی آذربایجانی، زبانی است که در آن پسوند باید همگون با حرف صدادار آخر کلمه باشد.

یک نکته برای ساده تر شدن فهم دو قانون بالا:

ضمیر متصل فاعلی برای اول شخص مفرد در زبان ترکی آذربایجانی، شامل دو واج است که یکی از آنها همواره ثابت است (حرف  » م m » ) و دیگری حرف صدادار آن است که تغییر می کند و اگر آخرین حرف صدادار کلمه ی قبلی جز حروف صدادار آهنگ بالا باشد، حرف صدادار ِ ضمیر » فتحه ə » خواهد بود ( من موعللیمم mən müəlliməm ) و اگر آخرین حرف صدادار کلمه قبلی » آ a » یا » ای کوتاه ı » باشد، بازهم » م m » ثابت، اما حرف صدادار ضمیر » آ a » خواهد بود ( من آدامام mən adamam )

در دوم شخص مفرد » س s » و » ن n » ثابت بوده و طبق دو قانونی که در بالا گفته شد، حرف صدادار ضمیر » فتحه ə » یا  » آ a » خواهد بود: » سَن sən »  یا   » سان san » ( موعللیم سَن müəllim sən ، آدام سان adam san )

در سوم شخص مفرد » د d » و » ر r » ثابت بوده و حرف صدادار باز هم طبق قوانینی که در بالا گفته شد، متغیر خواهد بود و » ای کوتاه ı » یا » ای کشیده i » خواهد بود (در نوشتار آن در خط عربی مرسوم تفاوتی وجود ندارد، اما در خط لاتین یک نقطه تفاوت دارند) ( موعللیم دیر müəllim dir ، آدام دیر adam dır )

البته این درس در اینجا تمام نشده، و یک مبحث دیگر نیز دارد که در درس یازدهم ارائه خواهد شد.

هرگونه سوال و اشکال خود را ,با ما مطرح کنید . در اولین فرصت پاسخ شما را خواهیم داد./ هرنهَ سوال یا اشکالیزی, بیزینَن مطرح الیون. ایلک فرصتدَه سیزهَ جواب ورروخ.

طبق قانونی که در بالا ذکر شد، حرف صدادار ِ پسوند (فعل ایمک ) هم باید از واکه های آهنگ بالا باشد

آموزش زبان ترکی آذربایجانی، درس نهم قواعد ( صرف فعل ایمک (1))

در زبان ترکی آذربایجانی، ضمایر شخصی را به وسیله ی ریشه ی فعل «ایمک» صرف می کنند که تنها فعل بی قاعده ی زبان ترکی آذربایجانی است.

فعل مذکور عملکردی مانند مصدر « بودن » در زبان فارسی را دارد و به همان معنی نیز استفاده می شود. خود مصدر » ایمک » به شکل » بودن » مورد استفاده قرار نمی گیرد، بلکه صرف آن به شکل  » هستم » و » هستی » و… به کار گرفته می شود. مثال مشابه آن در زبان فارسی » خوبم » است، که در حقیقت به شکل » خوب هستم » می باشد، اما می توان از ضمیر متصل فاعلی ِ » م » استفاده کرد و آن را به شکل » خوبم » نوشت.  توجه فرمایید مصدر ِ » هستن » در زبان فارسی وجود ندارد و مصدر آن » بودن » است.

فارسی ________________ ترکی آذربایجانی__________ علامت صرفی

من هستم ( منم)        | َم           منم  mən əm                   | َم  əm

تو هستی ( تویی)       |ی                  سن سن sən sən              | سن  sən

او هست                  | ––                  او دور  O dur                    | دور  dur

ما هستیم ( ماییم )     | یم         بیزیک  biz ik                      | ایک  ik

شما هستید (شمایید) | ید          سیز سینیز  siz siniz            | سینیز  iz

ایشان هستند(ایشانند)| ند          اُونلار دیر(لار)  (onlar dır(lar   | دیرلار  dırlar

گَلَن درسَ جان , هامیزی اللهَ تاپیشیریرام.  Gələn dərsə jan , ham’ezı Allahə Tapishırıram

آموزش زبان ترکی آذربایجانی، درس هشتم قواعد (ضمایر شخصی و ضمایر اشاره‌ای)

ضمایر شخصی

ضمیر شخصی کلمه ای است که به جای اسم می آید، تا از تکرار آن در جمله جلوگیری کند. در ترکی آذربایجانی، همانند فارسی تعداد 6 ضمیر شخصی وجود دارد که به دو دسته ی مفرد و جمع تقسیم می شوند و عبارتند از :

مفرد                                                                 جمع

فارسی |  ترکی آذربایجانی ———————– فارسی     |  ترکی آذربایجانی

من      |   مَن (بن) mən   ———————–  ما           |    بیز biz

تو        |  سَن sən          ———————–  شما        |   سیز siz

او        | اُ o                 ———————– آنها، ایشان |  اُنلار onlar

» اُونلار onlar »  به معنای »  آنها، ایشان » را در محاوره به شکل » اُولار olar » نیز به کار می برند.

در زبان ترکی آذربایجانی ضمایر شخصی جمع را  مجددا به این شکل جمع می بندند:

بیزلَر  bizlər : ماها    سیزلَر sizlər : شماها

ضمایر اشاره‌ای

به کلماتی که به آنها به چیزی یا کسی اشاره می کنیم ( نشان می دهیم) ضمایر اشاره می گوییم و عبارتند از:

مفرد                                                                                      جمع

فارسی  | ترکی آذربایجانی—————————- فارسی | ترکی آذربایجانی

این       | بو bu               —————————- اینها    | بونلار bunlar  (بولار bular )

آن، او    | اُ o                 —————————- آنها     | اُنلار onlar ( اُولار olar )

اینجا     |  بورا bura          —————————- اینجاها | بورالار buralar

آنجا      | اُرا ora             ————————— آنجاها   | اُرالار oralar

ضمیر اشاره ای » شو şu » به معنای » این » در بعضی کتب و اشعار قدیمی مورد استفاده قرار گرفته است.

مثال:

گـَـل بورا gəl bura : بیا اینجا ( البته در محاوره به صورت »  گَ بورا gə bura  »  گفته می شود و » ل L » آن تلفظ نمی شود)

آموزش زبان ترکی آذربایجانی، درس هفتم قواعد ( مصدرسازی )

در درس گذشته (درس ششم) با قانون » هماهنگی کوچک » آشنا شدیم و کاربرد آن را در علامت های جمع ترکی دیدیم. » لر lər » و » لار lar » علامت های جمع ترکی آذربایجانی هستند که طبق قانون هماهنگی کوچک به آخر کلمات اضافه می شوند.

قانون هماهنگی کوچک را می توان به نوعی قانون همگون‌سازی صدای کلمات دانست؛ به نحوی که تمام حروف صدادار کلمه یا آهنگ بالا هستند یا آهنگ پایین که به آهنگین شدن زبان کمک ویژه ای می کند.

کاربرد دیگر قانون هماهنگی کوچک در مصدرسازی است.

مصدر در زبان ترکی آذربایجانی، از دو قسمت تشکیل شده است. » ریشه ی فعل » و » پسوند مصدری » . برای تفهیم بیشتر این موضوع به بررسی مصدر در زبان فارسی می پردازیم: در زبان فارسی مصدر از دو قسمت تشکیل شده است که قسمت اول آن، فعل ماضی ساده سوم شخص مفرد است (مانند: رفت، آمد، خورد) و قسمت دوم آن حرف » ن » است که این دو در مجموع مصدر را تشکیل می دهند، مانند: رفتن، آمدن، خوردن

در زبان ترکی آذربایجانی، قسمت اول مصدر، ریشه ی فعل است، و قسمت دوم آن را یکی از دو پسوند » مَک mək » یا » ماق maq » تشکیل می دهد که بر اساس قانون هماهنگی کوچک به ریشه فعل اضافه می شود. قانون مصدرسازی دقیقا مشابه قانون علامات جمع است و هر دو از قانون هماهنگی کوچک تبعیت می کنند.

1- اگر آخرین حرف صدادار (واکه) ریشه ی فعل به حروف آهنگ پایین ( آ a ، اُ  o ، او u ، ای کوتاه ı ) ختم شود، باید پسوند » ماق maq » را به آخر ریشه اصلی فعل اضافه کنیم.

مثال:

آلماق almaq : گرفتن

» آل al » ریشه اصلی فعل است و آخرین حرف صدادار (واکه) آن به » آ a » ختم شده است که جز حروف آهنگ پایین است. طبق قانونی که در بالا گفته شد، برای ساختن مصدر باید پسوند » ماق maq » را به آن اضافه کنیم : آلماق al+maq

مثال:

دورماق durmaq : ایستادن

» دور  dur » ریشه اصلی فعل است و آخرین حرف صدادار (واکه) آن به » او  u » ختم شده است که جز حروف آهنگ پایین است. طبق قانونی که در بالا گفته شد، برای ساختن مصدر باید پسوند » ماق maq » را به آن اضافه کنیم : دورماق dur+maq

مثال های دیگر:

اُولماق olmaq : شدن

اینانماق ınanmaq : باور کردن

لازم به توضیح است که پسوند » ماق maq » در زبان محاوره به شکل » ماخ max » تلفظ می شود: مانند آلماخ، دورماخ. اما در نوشتار باید به صورت  » ماق maq » نوشته شود. البته کمااینکه این پسوند در محاوره به شکل » ماخ max » تلفظ می شود، اما به هنگام صرف آن  طبق قانون » حروف بی صدای ضعیف » که در درس سوم گفته شد، صرف می شوند. یعنی به هنگام صرف گفته می شود : آلماغیم almağım : گرفتن من –  دورماغیم durmağım : ایستادن من

و به کار بردن آن به شکل : آلماخیم – دورماخیم غلط است. چون این کلمات درو واقع به » ق q » ختم شده اند که حرفی بی ثبات(ضعیف) است و هنگام قرار گیری بین دو حرف صدادار (واکه) تغییر می کند و به » غ  ğ » تبدیل خواهد شد.

2- اگر آخرین حرف صدادار (واکه) ریشه ی فعل به حروف آهنگ بالا ( فتحه ə ، ائـ (کسره) e ، اؤ ö ، او  ü ، ای کشیده i  ) ختم شود، باید پسوند » مَک mək » را به آخر ریشه اصلی فعل اضافه کنیم

مثال:

گـَـلمَک gəlmək : آمدن

» گـَـل gəl » ریشه اصلی فعل است و آخرین حرف صدادار (واکه) آن به » فتحه  ə » ختم شده است که جز حروف آهنگ بالا  است. طبق قانونی که در بالا گفته شد، برای ساختن مصدر باید پسوند » مَک mək » را به آن اضافه کنیم : گـَـل+ مَک gəl+mək

مثال:

یئمَک yemək : خوردن

» یئـ ye » ریشه اصلی فعل است و آخرین حرف صدادار (واکه) آن به » ئـ (کسره) e » ختم شده است که جز حروف آهنگ بالا است. طبق قانونی که در بالا گفته شد، برای ساختن مصدر باید پسوند  » مَک mək » را به آن اضافه کنیم : یئـ + مَک yemək

مثال های دیگر:

ایچمَک içmək : نوشیدن

اؤپمَک öpmək : بوسیدن

آموزش زبان ترکی آذربایجانی، درس اول محاوره (سلام و احوال پرسی)

–

• سَلام  səlam : سلام

**  عَلَیکوم سَلام ( علیکم السلام ) ələyküm səlam : سلام علیکم ( در جواب سلام )

• سَحَرینیز خئیر səhəriniz xeyir : صبحتان بخیر، صبح بخیر

• آخشامیز خئیر axşamiz xeyir   : عصرتان بخیر , عصر بخیر

• گئجَنیز خئیر gecəniz xeyir: شبتان بخیر , شب بخیر

• آدین نَه دیر ؟  ? adın nədir : اسم تو چیست؟  ( در محاوره ” ر r ” آخر ِ کلمه ی ” دیر dir ” شنیده نمی شود و مانند ” دی di ” تلفظ می شود : آدین نَه دی؟ ? adın nədi)

**  مَنیم آدیم عَلی دیر   mənim adım Əli dir  : نام من علی است ( هر نامی می تواند به جای علی، قرار گیرد)

• سیز نئجَه سینیز ؟   ? siz necəsiniz  : حال شما چطور است؟ ( حالت رسمی، برای محاوره ی رسمی)

• سَن نئجَه سن ؟  ? sən necəsən  : چطوری؟  ( حالت غیر رسمی، برای محاوره ی دوستانه)

• نَه وار نَه یُوخ ؟  ? nə var nə yox : چه خبر؟ ( معنی کلمه به کلمه: چی هست، چی نیست؟)

** یاخچیام ( یاخشیام ) yaxşiyam : خوبم

** چُوخ ساغ اُولون  çox sağ olun : خیلی ممنونم

** تشککور ائدیرم ( تشکّر ائدیرم )  təşakkür edirəm  : متشکرم، ممنونم  (غالباً  در محاوره»  اِلیرَم elirəm »  استفاده میشود  , تشککور الیرم )

• آللاها تاپشیردیم ( الله ا تاپشیردیم )  Allaha tapşırdım :به خدا سپردمت، خداحافظ، خدانگهدار

** خودافیظ ( خدافظ ) xudaız : خداحافظ، خدانگهدار

** الله اَمانیندا  Allah əmanında : در پناه خدا